Τι είναι

Τι είναι το Data Space

Φανταστείτε ότι θέλετε να πάτε σε ένα πικνίκ με φίλους.

Στο «κλασικό πικνίκ» υπάρχει ένας διοργανωτής που φέρνει όλα τα φαγητά, τα ποτά και τα σκεύη για όλους. Όλοι παίρνουν από το ίδιο τραπέζι. Αυτό μοιάζει με τις παραδοσιακές πύλες δεδομένων (data portals), όπου ένας φορέας ανεβάζει δεδομένα και οι υπόλοιποι τα κατεβάζουν. Ο φορέας όμως δεν μπορεί να ελέγξει σε ποιον θα διαθέσει τα δεδομένα ούτε με τι όρους.

Σε ένα άλλο είδος πικνίκ, δεν υπάρχει ένας και μοναδικός διοργανωτής. Ο κάθε φίλος φέρνει κάτι: άλλος το φαγητό, άλλος τα ποτά, άλλος τα πιάτα. Ο καθένας κρατάει τα δικαιώματα σε αυτό που έφερε και αποφασίζει σε ποιους θα το μοιραστεί. Μπορεί να πάρει κάτι από τους άλλους και να δώσει κάτι άλλο σε αντάλλαγμα.

Αυτό είναι ένα Data Space: ένα περιβάλλον συνεργασίας όπου κάθε συμμετέχων παραμένει «κυρίαρχος» των δικών του δεδομένων και επιλέγει με ποιους θα τα μοιραστεί, με τι όρους και υπό ποιες προϋποθέσεις.

Συνοπτικά, σε ένα Data Space:

• Κάθε οργανισμός ή φορέας παραμένει ιδιοκτήτης των δεδομένων του.

• Έχει τη δυνατότητα να καθορίζει ποιος τα βλέπει, για ποιο σκοπό και αν χρειάζεται να πληρωθεί κάτι για τη χρήση τους.

Πηγή: data.europa.eu

Δεδομένα και χρεώσεις σύμφωνα με την Open Data Directive

Το υποσύστημα Data Space έρχεται επίσης να καλύψει την ανάγκη για περιπτώσεις όπου η διάθεση δεδομένων μπορεί να συνοδεύεται από χρέωση, όπως προβλέπει η Οδηγία (ΕΕ) 2019/1024 για τα Ανοιχτά Δεδομένα (Open Data Directive).

Σύμφωνα με την Οδηγία, τα δεδομένα του δημόσιου τομέα πρέπει κατά προτεραιότητα να είναι ανοιχτά και δωρεάν. Ωστόσο, επιτρέπεται η επιβολή χρέωσης σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως όταν απαιτείται πρόσθετη επεξεργασία, ανωνυμοποίηση ή διάθεση μέσω ειδικών υπηρεσιών/υπολογιστικών περιβαλλόντων.

Το ελληνικό Data Space, ακολουθώντας αυτό το πλαίσιο, δίνει στους οργανισμούς τη δυνατότητα να διαχειρίζονται αιτήματα για δεδομένα που δεν μπορούν να διατεθούν ως ανοιχτά και ενδέχεται να συνοδεύονται από κόστος.

📖 Πηγή: Οδηγία (ΕΕ) 2019/1024

Ευρωπαϊκά παραδείγματα Data Spaces

Στην Ευρώπη, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τα Δεδομένα, δημιουργούνται ήδη θεματικοί χώροι δεδομένων που καλύπτουν διαφορετικούς τομείς:

• European Health Data Space: για την ασφαλή χρήση υγειονομικών δεδομένων από πολίτες και ερευνητές.

• Language Data Space: για την αξιοποίηση γλωσσικών δεδομένων (βίντεο ενημέρωσης διαθέσιμα εδώ).

• Mobility Data Space, Agriculture Data Space, Cultural Heritage Data Space κ.ά., που βρίσκονται υπό διαμόρφωση.

Περισσότερα: Second Staff Working Document on Data Spaces

Το ελληνικό Data Space

Το νέο portal data.gov.gr θα φιλοξενεί όχι μόνο ανοιχτά δεδομένα, αλλά και περιγραφές μη ανοιχτών (non-public) ή περιορισμένων (restricted) δεδομένων, όπως προβλέπει ο Κανονισμός Διακυβέρνησης Δεδομένων (Data Governance Act – DGA).

Σημείωση (NSIP): Στο πλαίσιο του DGA, κάθε κράτος-μέλος θεσπίζει ένα Ενιαίο Εθνικό Σημείο Πληροφόρησης (National Single Information Point – NSIP). Πρόκειται για μια εθνική υπηρεσία πληροφόρησης όπου οι χρήστες μπορούν:

• να αναζητήσουν πληροφορίες για τα δεδομένα που διατηρούν οι δημόσιοι φορείς (συμπεριλαμβανομένων των προστατευμένων),

• να λάβουν οδηγίες για το πώς μπορούν να τα αιτηθούν.

Τα NSIP παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες και διαδικασίες, όχι στα ίδια τα δεδομένα.

Για δεδομένα που εμπίπτουν στο καθεστώς NSIP, σύμφωνα με τον οδηγό του Publications Office της ΕΕ, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο χαρακτηρισμός open, αλλά μόνο οι κωδικοί non-public ή restricted.

Πηγή: EU Data Provider Manual

Ακολουθώντας τον πρακτικό οδηγό εφαρμογής του DGA (Practical Guide to the DGA), το ελληνικό Data Space στοχεύει να δώσει:

• Δυνατότητα ηλεκτρονικής αίτησης πρόσβασης σε δεδομένα για φορείς που δεν διαθέτουν δικά τους συστήματα ή διαδικασίες αιτημάτων.

• Ενιαία διαδικασία έγκρισης που θα εξασφαλίζει ότι οι αιτήσεις εξετάζονται από τον αρμόδιο οργανισμό.

• Δυνατότητα διαμοιρασμού δεδομένων μετά την έγκριση, είτε με απλή κοινοποίηση είτε με πιο σύνθετες μορφές διάθεσης (π.χ. ανωνυμοποιημένα δεδομένα σε ερευνητές).

Ειδικά ως προς τα μέσα παροχής πρόσβασης, η DGA συστήνει τεχνικές όπως η ανωνυμοποίηση ή η διάθεση δεδομένων μόνο μέσω ασφαλών περιβαλλόντων επεξεργασίας. Τέτοια ασφαλή περιβάλλοντα χρησιμοποιούνται εδώ και χρόνια από τις στατιστικές υπηρεσίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Eurostat, η οποία παρέχει πρόσβαση σε μικροδεδομένα μόνο μετά από αίτηση και έγκριση, και τα διαθέτει μέσω ειδικά ελεγχόμενων υπολογιστικών περιβαλλόντων (Eurostat microdata access).

Συμπέρασμα

Το ελληνικό Data Space δεν είναι απλώς μια αποθήκη δεδομένων. Είναι ένας χώρος συνεργασίας και ανταλλαγής όπου πολίτες, ερευνητές και φορείς μπορούν να μοιράζονται δεδομένα με κανόνες, εμπιστοσύνη και σεβασμό.