Εισαγωγή

Στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, η πληροφορία έχει καταστεί ένας από τους πιο κρίσιμους και στρατηγικούς πόρους για την κοινωνία, την οικονομία και τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Η δυνατότητα πρόσβασης, χρήσης και αξιοποίησης των πληροφοριών αυτών καθορίζει την πορεία της τεχνολογικής καινοτομίας, της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και της ενίσχυσης της διαφάνειας και της λογοδοσίας.

Σύμφωνα με το Άρθρο 2(6) της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1024, ο δημόσιος τομέας στα κράτη μέλη περιλαμβάνει φορείς που συλλέγουν, παράγουν, αναπαράγουν και διαδίδουν ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών σε ποικίλους τομείς δραστηριότητας, όπως:

• Κοινωνικός και δημογραφικός τομέας

• Πολιτικός και διοικητικός τομέας

• Οικονομικός και χρηματοοικονομικός τομέας

• Νομικός τομέας (νομοθεσία, νομολογία, διοικητικές πράξεις)

• Γεωγραφικός και χαρτογραφικός τομέας

• Περιβαλλοντικός και μετεωρολογικός τομέας

• Τομέας σεισμικότητας και διαχείρισης φυσικών κινδύνων

• Τομέας τουρισμού, πολιτισμού και επιχειρήσεων

• Τομέας διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και βιομηχανικής ιδιοκτησίας

• Εκπαιδευτικός και ερευνητικός τομέας

Τα έγγραφα και οι βάσεις δεδομένων που παράγονται από φορείς του δημόσιου τομέα —είτε αυτοί ανήκουν στην εκτελεστική, είτε στη νομοθετική, είτε στη δικαστική εξουσία— αποτελούν μια πολύτιμη δεξαμενή πόρων για την κοινωνία, με δυνητική χρήση τόσο σε εμπορικές όσο και σε μη εμπορικές εφαρμογές (Αιτιολογική Σκέψη 1).

Η παροχή αυτών των πληροφοριών, ιδίως των δυναμικών δεδομένων σε ηλεκτρονική μορφή, τα οποία ενημερώνονται συχνά ή σε πραγματικό χρόνο, επιτρέπει την ανάπτυξη καινοτόμων εφαρμογών και υπηρεσιών, όπως:

• Συστήματα πλοήγησης και έξυπνων μεταφορών

• Περιβαλλοντικές πλατφόρμες παρακολούθησης ποιότητας αέρα και υδάτων

• Εφαρμογές πρόβλεψης καιρού και διαχείρισης φυσικών καταστροφών

• Ψηφιακές υπηρεσίες τουριστικής προβολής και πολιτιστικού περιεχομένου

Η Αιτιολογική Σκέψη 16 της Οδηγίας επισημαίνει ότι η ελεύθερη και ανοικτή διάθεση δεδομένων ενισχύει την καινοτομία, την οικονομική δραστηριότητα και την κοινωνική πρόοδο. Επιπλέον, η Αιτιολογική Σκέψη 2 αναγνωρίζει ότι η περαιτέρω χρήση των δεδομένων του δημόσιου τομέα δημιουργεί ευκαιρίες για την ανάπτυξη της οικονομίας των δεδομένων στην Ε.Ε., ιδίως μέσω ΜΜΕ και νεοφυών επιχειρήσεων.

Τα κράτη μέλη και οι φορείς του δημόσιου τομέα ενδέχεται να επωφεληθούν από χρηματοδοτικά μέσα της Ένωσης για να ενισχύσουν την ψηφιακή τους υποδομή και να διασφαλίσουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό των δημόσιων διοικήσεων (Αιτιολογική Σκέψη 15). Ενδεικτικά:

• Πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη (Digital Europe Programme) για την ενίσχυση υποδομών δεδομένων και τεχνητής νοημοσύνης

• Horizon Europe για την προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας

• Connecting Europe Facility (CEF) για την ανάπτυξη διασυνοριακών ψηφιακών υπηρεσιών

Η πολιτική της Ε.Ε. για τα ανοικτά δεδομένα εδράζεται στην αρχή «Open by Default» (Αιτιολογική Σκέψη 16 και Άρθρο 5), που σημαίνει ότι η διάθεση και η επαναχρησιμοποίηση πρέπει να είναι ο κανόνας, ενώ οι περιορισμοί να εφαρμόζονται μόνο κατ’ εξαίρεση και με σαφή νομική βάση. Οι εξαιρέσεις περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων:

• Προστασία εθνικής ασφάλειας και δημόσιας τάξης

• Προστασία προσωπικών δεδομένων, σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2016/679 – GDPR

• Διαφύλαξη εμπορικών απορρήτων και πνευματικών δικαιωμάτων τρίτων (Άρθρο 1(2) και (3)

Ανάλυση της Αρχής : «Εκ Σχεδιασμού και Εξ Ορισμού»

• Εκ σχεδιασμού (by design):

Τα δεδομένα και τα έγγραφα να δημιουργούνται εξαρχής σε μορφή που επιτρέπει την ανοιχτή διάθεση. Δηλαδή, όταν ένας οργανισμός φτιάχνει ένα έγγραφο ή ένα σύστημα, να ενσωματώνει από την αρχή την ιδέα ότι αυτό θα μπορεί να δημοσιοποιηθεί.

• Εξ ορισμού (by default):

Η προεπιλεγμένη πρακτική πρέπει να είναι ότι τα δεδομένα θα είναι διαθέσιμα ως ανοικτά. Δεν χρειάζεται ο πολίτης να τα «ζητάει» ή να γίνονται ειδικές διαδικασίες· η διάθεση πρέπει να είναι αυτόματη, εκτός αν υπάρχει σοβαρός λόγος περιορισμού.

Η στρατηγική αυτή συνιστά πρόσκληση συνεργασίας μεταξύ δημόσιων φορέων, ιδιωτικού τομέα, ακαδημαϊκής κοινότητας και κοινωνίας των πολιτών για τη δημιουργία ενός ανοικτού οικοσυστήματος δεδομένων, όπου η πληροφορία λειτουργεί ως κοινό αγαθό και μοχλός ανάπτυξης.