Εισαγωγή & Σημασία της Ασφάλειας Δεδομένων

Η ασφάλεια των δεδομένων αποτελεί έναν από τους πιο κρίσιμους και πολυσύνθετους άξονες στη σύγχρονη ψηφιακή διακυβέρνηση. Δεν αφορά μόνο την προστασία των πληροφοριακών συστημάτων από τεχνικές απειλές (π.χ. κακόβουλο λογισμικό, επιθέσεις στον κυβερνοχώρο), αλλά περιλαμβάνει ένα ολοκληρωμένο πλέγμα νομικών, οργανωτικών και κοινωνικών παραμέτρων. Στο πλαίσιο των ανοικτών δεδομένων, η πρόκληση γίνεται ακόμη μεγαλύτερη: τα δεδομένα που δημοσιοποιούνται είναι διαθέσιμα σε απεριόριστο κοινό, χωρίς να υπάρχει έλεγχος ως προς το ποιος τα χρησιμοποιεί ή για ποιο σκοπό. Αυτό σημαίνει ότι η παραμικρή παράλειψη στην ασφάλεια μπορεί να οδηγήσει σε μη αναστρέψιμες συνέπειες.

Η ασφάλεια πέρα από την τεχνική διάσταση

Συχνά η ασφάλεια των δεδομένων συγχέεται αποκλειστικά με τεχνολογικές λύσεις: firewalls, antivirus, κρυπτογράφηση. Παρότι αυτά είναι απαραίτητα, η πραγματική διάσταση είναι πολυεπίπεδη. Περιλαμβάνει:

• Νομικό πλαίσιο: όπως ο GDPR και οι εθνικοί νόμοι, που θέτουν νομικές υποχρεώσεις για τον τρόπο επεξεργασίας και διάθεσης των δεδομένων.

• Οργανωτική δομή: δηλαδή πολιτικές ασφάλειας, σαφή κατανομή ρόλων, μηχανισμούς ελέγχου και λογοδοσίας.

• Κουλτούρα πρόληψης: η οποία επιβάλλει όλοι οι εμπλεκόμενοι (υπάλληλοι, στελέχη, τεχνικοί, συνεργάτες) να κατανοούν τη σημασία της ασφάλειας και να ενεργούν υπεύθυνα.

Ασφάλεια και ανοικτά δεδομένα: μια λεπτή ισορροπία

Η φιλοσοφία του open data βασίζεται στην αρχή «open by default». Η αρχή «ανοιχτό εξ ορισμού» , όπως χρησιμοποιείται ευρέως στα πλαίσια της Ανοιχτής Διακυβέρνησης και των Ανοιχτών Δεδομένων, είναι η αρχή βάσει της οποίας η κυβέρνηση καθιστά τα δεδομένα της προσβάσιμα στο κοινό εξ ορισμού, εκτός εάν υπάρχει επαρκής δικαιολογία που να εξηγεί ότι ενδέχεται να διακυβεύεται μεγαλύτερο δημόσιο συμφέρον, ως αποτέλεσμα της γνωστοποίησης. Ωστόσο, το GDPR και το διεθνές δίκαιο επιβάλλουν την αρχή της «Προστασίας δεδομένων ήδη από το σχεδιασμό (by design) και εξ ορισμού (by default) ». Οι δύο αυτές αρχές δεν συγκρούονται, αλλά συνυπάρχουν: η διάθεση δεδομένων πρέπει να γίνεται ελεύθερα, αλλά μόνο αφού διασφαλιστεί ότι δεν τίθενται σε κίνδυνο δικαιώματα, ιδιωτικότητα ή κρίσιμα συμφέροντα.

Για παράδειγμα, ένα dataset που περιλαμβάνει γεωχωρικά δεδομένα για δημόσιες υποδομές μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμο για την έρευνα ή την ανάπτυξη εφαρμογών, αλλά αν δημοσιευθεί χωρίς φίλτρα, μπορεί να αποκαλύψει κρίσιμες λεπτομέρειες για την ασφάλεια. Εδώ, η έννοια της ασφάλειας λειτουργεί ως «ρυθμιστής» που επιτρέπει την ανοικτότητα χωρίς να την καθιστά επικίνδυνη. Σημαίνει, δηλαδή, ότι πρέπει να περάσουν από φίλτρα/ελέγχους (π.χ. αφαίρεση ευαίσθητων σημείων, ανωνυμοποίηση), ώστε να μπορούν να διατεθούν ανοικτά χωρίς να δημιουργούν κινδύνους.

Οι τρεις βασικοί άξονες της σημασίας της ασφάλειας

1. Προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών Η διάθεση δεδομένων δεν πρέπει ποτέ να θίγει την ιδιωτικότητα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Ακόμη και φαινομενικά «αθώα» δεδομένα μπορούν, με συνδυασμό από άλλες πηγές, να οδηγήσουν σε ταυτοποίηση φυσικών προσώπων. Το λεγόμενο «mosaic effect» είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα: όταν διαφορετικά datasets ενώνονται, δημιουργούν μια εικόνα που αποκαλύπτει πολύ περισσότερα απ’ όσα φαινομενικά περιείχαν. Έτσι, η ασφάλεια προστατεύει όχι μόνο νομικά, αλλά και ουσιαστικά το άτομο.

2. Ενίσχυση της εμπιστοσύνης στο Δημόσιο Η ασφάλεια είναι βασικό εργαλείο διακυβέρνησης. Οι πολίτες περιμένουν από το κράτος να λειτουργεί με διαφάνεια, αλλά και με σοβαρότητα. Εάν παρατηρηθούν παραβιάσεις, διαρροές ή περιστατικά που δείχνουν αμέλεια, τότε το open data χάνει τη νομιμοποίησή του και υπονομεύεται η ίδια η ιδέα της ψηφιακής διακυβέρνησης. Αντίθετα, όταν οι πολίτες βλέπουν ότι το Δημόσιο ακολουθεί αυστηρά πρωτόκολλα ασφάλειας, εμπιστεύονται τα δεδομένα και είναι πιο πρόθυμοι να τα αξιοποιήσουν.

3. Διασφάλιση της βιωσιμότητας και της αξιοποίησης Η ασφάλεια δεν είναι εμπόδιο, είναι προϋπόθεση για τη μακροπρόθεσμη επιτυχία της πολιτικής open data. Ένα dataset που θεωρείται αναξιόπιστο ή επικίνδυνο θα απορριφθεί από ερευνητές, επιχειρήσεις και πολίτες. Αντίθετα, δεδομένα που συνοδεύονται από σαφή μέτρα ασφάλειας, εγγυήσεις και τεκμηρίωση θα προσελκύσουν επενδύσεις, καινοτομία και πραγματική αξία.

Η ελληνική διάσταση

Στην Ελλάδα, η σημασία της ασφάλειας των δεδομένων είναι ακόμη πιο έντονη λόγω:

• της αυστηρής εποπτείας από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ),

• της ιδιαίτερης φύσης των δεδομένων που διαχειρίζονται οι φορείς (υγεία, πρόνοια, δημόσιες συμβάσεις, εθνική ασφάλεια),

• και της ανάγκης ευθυγράμμισης με τις ευρωπαϊκές πολιτικές (GDPR, NIS2, Οδηγία 2019/1024).

Η ασφάλεια λειτουργεί ως εγγύηση ότι η χώρα θα συμμετάσχει ισότιμα στο ευρωπαϊκό και διεθνές οικοσύστημα δεδομένων, αποφεύγοντας κυρώσεις και ενισχύοντας την αξιοπιστία της.

Η διεθνής διάσταση

Σε διεθνές επίπεδο, οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ, ο ΟΗΕ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνουν ότι η ασφάλεια είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη πολιτικών ανοικτών δεδομένων. Τα πρότυπα ISO/IEC 27001 και 27701 θεωρούνται «χρυσά εργαλεία» για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης. Η τήρηση αυτών δεν προσφέρει μόνο νομική κάλυψη, αλλά και ενισχύει τη διεθνή εικόνα της χώρας.

Συμπέρασμα

Η ασφάλεια δεδομένων δεν είναι ούτε «πολυτέλεια» ούτε «ανασταλτικός παράγοντας», είναι η θεμελιακή προϋπόθεση για να ευδοκιμήσει η πολιτική ανοικτών δεδομένων. Χωρίς αυτήν, το open data μπορεί να μετατραπεί από ευκαιρία ανάπτυξης σε πηγή κινδύνων. Με αυτήν, το κράτος κερδίζει την εμπιστοσύνη, οι πολίτες προστατεύονται και το οικοσύστημα γίνεται βιώσιμο και καινοτόμο.