Ευθύνη Επαναχρηστών Ανοικτών Δεδομένων

Η πολιτική των ανοικτών δεδομένων δεν αφορά μόνο τους δημόσιους φορείς που τα διαθέτουν, αλλά και τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τους ερευνητές που τα επαναχρησιμοποιούν. Συχνά θεωρείται ότι η χρήση ανοικτών δεδομένων είναι «χωρίς περιορισμούς». Στην πραγματικότητα, η ανοικτότητα δεν απαλλάσσει τους επαναχρήστες από νομικές ευθύνες. Αντιθέτως, οι όροι αδειών, το πλαίσιο του GDPR και οι γενικές αρχές δικαίου δημιουργούν σαφείς υποχρεώσεις και ενδεχόμενη ευθύνη.

1. Υποχρέωση τήρησης όρων αδειών

Τα ανοικτά δεδομένα διατίθενται συνήθως με συγκεκριμένες άδειες, όπως Creative Commons (CC-BY, CC0) ή Open Data Commons. Οι άδειες αυτές καθορίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των επαναχρηστών. Για παράδειγμα, σε μια άδεια CC-BY απαιτείται υποχρεωτική αναφορά της πηγής (attribution). Η παράλειψη συνιστά παράβαση πνευματικής ιδιοκτησίας. Επίσης, ορισμένες άδειες προβλέπουν περιορισμούς για εμπορική χρήση ή για τροποποιήσεις. Οι επαναχρήστες πρέπει να ελέγχουν προσεκτικά την άδεια και να συμμορφώνονται πλήρως.

2. Υποχρέωση σεβασμού προσωπικών δεδομένων

Ακόμη κι αν τα δεδομένα διατίθενται ως ανοικτά, οι επαναχρήστες παραμένουν υπεύθυνοι για τη συμμόρφωσή τους με τον GDPR. Αυτό ισχύει ειδικά όταν συνδυάζουν διαφορετικά datasets, καθώς υπάρχει κίνδυνος «mosaic effect» που οδηγεί σε αναγνώριση φυσικών προσώπων. Αν για παράδειγμα ένας ερευνητής συνδυάσει ανοικτά δεδομένα υγείας με ανοικτά δημογραφικά δεδομένα και αποκαλύψει ταυτότητες, παραμένει υπεύθυνος για την παραβίαση. Ο GDPR προβλέπει κυρώσεις όχι μόνο για τους εκδότες αλλά και για κάθε υπεύθυνο επεξεργασίας ή επεξεργαστή..

3. Ευθύνη σε περίπτωση βλάβης τρίτων

Αν η χρήση ανοικτών δεδομένων προκαλέσει ζημία σε τρίτους, ο επαναχρήστης μπορεί να κληθεί να αποζημιώσει. Παράδειγμα: επιχείρηση που χρησιμοποιεί ανοικτά γεωχωρικά δεδομένα με σφάλματα και προκαλεί ζημία σε εργολαβικό έργο, η επιχείρηση δεν μπορεί να στραφεί κατά του φορέα αν τα δεδομένα συνοδεύονταν από disclaimer «ως έχουν». Η ευθύνη βαρύνει τον επαναχρήστη που δεν έκανε επαρκή έλεγχο.

4. Αρχή «ως έχουν» (as is)

Οι περισσότερες άδειες ανοικτών δεδομένων περιλαμβάνουν ρήτρα «χωρίς εγγύηση». Αυτό σημαίνει ότι οι φορείς δεν φέρουν ευθύνη για την ακρίβεια ή την πληρότητα των δεδομένων∙ η χρήση γίνεται με αποκλειστική ευθύνη του επαναχρήστη.

5. Ηθική και κοινωνική ευθύνη

Πέρα από τη νομική διάσταση, υπάρχει και η ηθική ευθύνη. Οι ερευνητές και οι επιχειρήσεις πρέπει να αξιοποιούν τα ανοικτά δεδομένα με τρόπο που σέβεται τα δικαιώματα των πολιτών και ενισχύει την κοινωνική ωφέλεια. Η χρήση δεδομένων για σκοπούς παρακολούθησης, διακρίσεων ή εκμετάλλευσης αντίκειται στο πνεύμα της ανοικτότητας.

Συμπέρασμα

Οι πολίτες, οι επιχειρήσεις και οι ερευνητές που επαναχρησιμοποιούν ανοικτά δεδομένα δεν λειτουργούν σε «νομικό κενό». Οφείλουν να τηρούν όρους αδειών, να σέβονται τον GDPR, να αποφεύγουν παραπλανητική χρήση και να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις συνέπειες. Η ανοικτότητα δεν σημαίνει ασυδοσία, σημαίνει ελευθερία χρήσης μέσα σε σαφώς ορισμένα πλαίσια.